024 6680 9640
TOANHOC VIETNAM BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI » Đại số » 

Sử dụng phương pháp đánh giá để giải các phương trình vô tỉ phức tạp

Đánh giá bài giảng
Số lần xem  12163
Phương trình là một chủ đề quan trọng trong chương trình môn toán ở trường THCS cũng như THPT. Trong những năm gần đây các bài toán về phương trình thường xuất hiện trong các đề thi vào lớp 10 THPT, các lớp 10 năng khiếu toán và trong các kì thi học sinh giỏi các cấp với độ khó ngày càng cao.
Với mong muốn tạo ra một tài liệu thể hiện được các phương pháp giải phương trình cùng với các hướng tiếp cận, đưa ra phương pháp tư duy và các phép suy luận để tìm ra được lời giải một cách tối ưu. Trong bài viết này chúng tôi sẽ sử dụng phương pháp "ĐÁNH GIÁ" để giải một lớp các bài toán dạng như vậy.
Tư tưởng chung là dựa vào các bất đẳng thức cơ bản hoặc cổ điển như AM-GM, Bunhiacopxki, hoặc tính đồng biến nghịch biến của hàm số...để so sánh và đưa ra kết quả.
Về tính đơn điệu của hàm số thì HS hiểu một cách đơn giản như sau(có 2 trường hợp thường gặp):
+ Nếu f(x) là hàm đồng biến hoặc nghịch biến trên D và u(x) và v(x) là các hàm số xác định trên D thì f(u(x)) = f(v(x)) $\Leftrightarrow$ u(x) = v(x).
+ Nếu phương trình f(x) = g(x) có f(x), g(x) lần lượt đồng biến và nghịch biến trên tập xác định của phương trình mà ta xác định được $x_{0}$ là nghiệm của nó thì đó cũng là nghiệm duy nhất của phương trình đã cho.
Bài toán 1: [Đề thi vào 10 Trường THPT chuyên Amsterdam - năm 2014]
Giải phương trình: $x(5x^{3}+2)$$ - 2(\sqrt{2x+1}-1) = 0$.
Lời giải:
Điều kiện $x ≥ -1/2$.
Ta viết lại phương trình đã cho dưới dạng sau:
$5x^{4}+2x$$ - 2\sqrt{2x+1}+2 = 0$.
$\Leftrightarrow$ $5x^{4}+ 2x+1 - 2\sqrt{2x+1}+1 = 0$.
$\Leftrightarrow$ $5x^{4}+ (2x+1 - 2\sqrt{2x+1}+1) = 0$.
$\Leftrightarrow$ $5x^{4}+ (\sqrt{2x+1}-1)^{2} = 0$.
Vì $5x^{4}\ge 0$ và $ (\sqrt{2x+1}-1)^{2} \ge 0$ $\Rightarrow$ $5x^{4}+ (\sqrt{2x+1}-1)^{2} \ge 0$
Dấu "=" xảy ra khi và chỉ khi x = 0 và đó cũng là nghiệm duy nhất của phương trình.

Bài toán 2:
Giải phương trình: $4x^{2} + 3x + 3$ = $4x\sqrt{x+3} + 2\sqrt{2x-1}$.
Lời giải:
Điều kiện $x ≥ 1/2$.
Ta viết lại phương trình đã cho dưới dạng sau:
$4x^{2} + 3x + 3$ = $4x\sqrt{x+3} + 2\sqrt{2x-1}$
$\Leftrightarrow$ $[4x^{2} - 4x\sqrt{x+3} + (x + 3)]$ + $[(2x - 1) + 2\sqrt{2x-1} + 1] = 0$
$\Leftrightarrow$ $(2x - \sqrt{x+3})^{2}$ + $(\sqrt{2x-1}-1)^{2} = 0$
Từ đây dễ dàng chỉ ra x = 1 là nghiệm duy nhất của phương trình.

Bài toán 3: [Đề kiểm tra kiến thức toán lớp 9 Trường THPT chuyên KHTN - đợt II, năm 2023]
Giải phương trình: $\sqrt{2x-1} + \sqrt{2-x^2}$ = $2 + |x-1|$.
Lời giải:
Điều kiện $1/2\le x\le \sqrt{2}$.
Sử dụng bất đẳng thức Bunhiacopxki ta có:
$(\sqrt{2x-1} + \sqrt{2-x^2})^{2}$ $\le 2(2x-1 + 2-x^2)$ = $2[2-(x-1)^{2}]$ = $4 - 2(x-1)^{2} \le 4$
$\Rightarrow$  $\sqrt{2x-1} + \sqrt{2-x^2}\le 2$
Mặt khác $2 + |x-1| \ge 2$, suy ra $\sqrt{2x-1}$ + $\sqrt{2-x^2} \le 2 + |x-1|$
Dấu "=" xảy ra khi và chỉ khi x = 1 và đó cũng là nghiệm duy nhất của phương trình ban đầu.

Bài toán 4: [Đề kiểm tra kiến thức toán lớp 9 Trường THPT chuyên KHTN - đợt I, năm 2023]
Giải phương trình: $x+5+\sqrt[3]{3x+5}$ = $8x^3$.
Lời giải:
Điều kiện $x \in R$.
Ta viết lại phương trình đã cho dưới dạng sau:
$x+5+\sqrt[3]{3x+5}$ = $8x^3$
$\Leftrightarrow$ $3x+5+\sqrt[3]{3x+5}$ = $8x^3 + 2x$
Dễ chỉ ra được hàm số $f(x) = x^3 + x$ là đơn điệu trên R 
$\Rightarrow$ nghiệm của phương trình đã cho(nếu có) cũng là nghiệm của phương trình:
$2x = \sqrt[3]{3x+5}$ 
$\Leftrightarrow$ $8x^3 - 3x - 5 = 0$
$\Leftrightarrow$ $8x^3 - 3x - 5 = 0$
$\Leftrightarrow$ $(x-1)(8x^2 + 8x + 5) = 0$
$\Leftrightarrow$ x = 1
Vậy phương trình có nghiệm duy nhất x = 1.

Bài toán 5:
Giải phương trình: $x^{3}-4x^{2}-5x+6$ = $\sqrt[3]{7x^{2}+9x-4}$
Lời giải:
Điều kiện $x \in R$.
Ta viết lại phương trình đã cho dưới dạng sau:
$x^{3}-4x^{2}-5x+6$ = $\sqrt[3]{7x^{2}+9x-4}$
$\Leftrightarrow$ $x^{3}+3x^{2}+3x+1+x+1$ = $7x^{2}+9x-4$ + $\sqrt[3]{7x^{2}+9x-4}$
$\Leftrightarrow$ $(x+1)^{3}+(x+1)$ = $(7x^{2}+9x-4)$ + $\sqrt[3]{7x^{2}+9x-4}$
Đến đây chúng ta quay lại cách lý luận như bài toán 4. ở trên.

Bài toán 6:
Giải phương trình: $\sqrt{4x-1}+\sqrt{4x^2-1} = 1$
Lời giải:
Điều kiện $\left\{ \begin{array}{cl}4x-1 \geq 0 \\4x^2 - 1 \geq 0\end{array} \right.$ $\Leftrightarrow$ $x ≥ 1/2$.
Khi đó $4x-1 \geq 1$ $\Rightarrow$ $\sqrt{4x-1}+\sqrt{4x^2-1} \geq 1$
Dấu "=" xảy ra khi và chỉ khi x = 1/2 và đó cũng là nghiệm duy nhất của phương trình đã cho.

Bài toán 7: [Đề khảo sát chất lượng lớp 9 THCS Giảng Võ, 22/05/2023]
Giải phương trình $(5x+22)(2\sqrt{x}-\sqrt{2x+1})$ = $12x - 6$.
Lời giải:
Điều kiện x ≥ 0, khi đó bằng cách nhân liên hợp ta được:
$(5x+22)(2\sqrt{x}-\sqrt{2x+1})$ = $12x - 6$
$\Leftrightarrow$ $\frac{(5x+22)(2x-1)}{2\sqrt{x}+\sqrt{2x+1}}$ = $6(2x - 1)$
$\Leftrightarrow$ $(2x-1)(5x+22-12\sqrt{x}-6\sqrt{2x+1})$ $= 0$
$\Leftrightarrow$ $(2x-1)[3(x -4\sqrt{x} +4) + (2x + 1 - 6\sqrt{2x+1} + 9)]$ = $0$
$\Leftrightarrow$ $(2x-1)[3(\sqrt{x}-2)^{2}+(\sqrt{2x+1}-3)^{2}]$ = $0$
$\Leftrightarrow$ x = 1/2 hoặc x = 4 (thỏa mãn).
Vậy tập các giá trị x thỏa mãn yêu cầu bài ra là S = {1/2; 4}.

MỘT SỐ BÀI TẬP TỰ LUYỆN
Bài toán 8:
Giải các phương trình sau:
a. $x^2\sqrt{2x-1} = 4$
b. $\sqrt{5-x}$ = $\sqrt{x^{2}-12} - 1$
Bài toán 9:
Giải phương trình: $(4x+2)(1+\sqrt{x^2+x+1})$ + $3x(2+\sqrt{9x^2+3}) = 0$
Bài toán 10: [Đề kiểm tra kiến thức toán lớp 9 Trường THPT chuyên KHTN - đợt IV, năm 2017]
Giải phương trình: $4x\sqrt{x+3}$ = $5x^2 -x+4$.
Bài toán 11:
Giải phương trình: $\sqrt{x+2} + \sqrt{6-x}$ = $x^2 - 4x +8$
Bài toán 12: [William Nguyen - VMF]
Giải phương trình: $3\sqrt{x^2-1}$ = $\sqrt{2x-1}+2-3x$
Bài toán 13: [Nguyen Bao Khanh - VMF]
Giải phương trình: $\sqrt{8-x^2}$ + $\sqrt{\frac{1}{2}-\frac{1}{x^2}}$ + $x+\frac{1}{x}=5$


Nguyễn Kim Sổ
Hội Toán học Hà Nội

Mời bạn đánh giá bài viết này!

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM?

Các dạng toán về đa thức trong chương trình toán phổ thông
Các dạng toán về đa thức trong chương trình toán phổ thông
Đa thức là một trong những khái niệm trung tâm của toán học. Trong chương trình phổ thông, chúng ta đã làm quen với khái niệm đa thức từ bậc trung học...
1.815 Lượt xem
Các chuyên đề luyện thi học sinh giỏi môn Toán dành cho học sinh lớp 6 - 7
Các chuyên đề luyện thi học sinh giỏi môn Toán dành cho học sinh lớp 6 - 7
Nhằm đáp ứng nhu cầu về của giáo viên toán THCS và học sinh, chúng tôi giới thiệu đến thầy cô và các em 15 chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 6 -...
1.815 Lượt xem
Hình học tổ hợp trong chương trình toán phổ thông
Hình học tổ hợp trong chương trình toán phổ thông
Hình học tổ hợp – là một bộ phận của hình học nói chung và là một nhánh của tổ hợp. Những bài toán liên quan rất đa dạng về nội dung và phương pháp...
5.207 Lượt xem
Hướng dẫn giải một số bài toán khó trong Đề kiểm tra kiến thức toán lớp 9 Trường THPT chuyên KHTN - đợt 4, năm 2023
Hướng dẫn giải một số bài toán khó trong Đề kiểm tra kiến thức toán lớp 9 Trường THPT chuyên KHTN - đợt 4, năm 2023
Để chuẩn bị tốt cho kỳ thi vào lớp 10 của các trường thuộc khối chuyên toán các tỉnh thành trong cả nước, chúng tôi xin gửi tới các em học sinh tài...
12.393 Lượt xem
Hướng dẫn giải một số bài toán khó trong Đề kiểm tra kiến thức toán lớp 9 Trường THPT chuyên KHTN - đợt I, năm 2023
Hướng dẫn giải một số bài toán khó trong Đề kiểm tra kiến thức toán lớp 9 Trường THPT chuyên KHTN - đợt I, năm 2023
Để chuẩn bị tốt cho kỳ thi vào lớp 10 của các trường thuộc khối chuyên toán các tỉnh thành trong cả nước, chúng tôi xin gửi tới các em học sinh tài...
12.085 Lượt xem
Hằng đẳng thức và ứng dụng giải các phương trình vô tỉ
Hằng đẳng thức và ứng dụng giải các phương trình vô tỉ
Phương trình là một chủ đề quan trọng trong chương trình môn toán ở trường THCS cũng như THPT. Trong những năm gần đây các bài toán về phương trình...
12.194 Lượt xem
Sử dụng phương pháp đánh giá để giải các phương trình vô tỉ phức tạp
Sử dụng phương pháp đánh giá để giải các phương trình vô tỉ phức tạp
Phương trình là một chủ đề quan trọng trong chương trình môn toán ở trường THCS cũng như THPT. Trong những năm gần đây các bài toán về phương trình...
12.163 Lượt xem
Những bài toán tiêu biểu với điều kiện abc = 1
Những bài toán tiêu biểu với điều kiện abc = 1
Đây là những bài toán rất hay gặp trong đề thi học sinh giỏi , thi vào các trường chuyên... các năm gần đây. Thường dưới dạng bất đẳng thức hoặc tìm ...
11.939 Lượt xem
Một số bài toán có điều kiện dàng buộc đặc biệt
Một số bài toán có điều kiện dàng buộc đặc biệt
Đây là những bài toán rất hay gặp trong đề thi học sinh giỏi, thi vào các trường chuyên... các năm gần đây. Thường dưới dạng bất đẳng thức hoặc tìm...
11.996 Lượt xem
Một số bài toán tìm giá trị nhỏ nhất, lớn nhất của biểu thức đặc biệt
Một số bài toán tìm giá trị nhỏ nhất, lớn nhất của biểu thức đặc biệt
Đối với dạng toán này, rất nhiều học sinh nhất là ở bậc THCS khi gặp còn bỡ ngỡ và lúng túng vì trong chương trình SGK chưa đề cập nhiều về cách giải....
12.049 Lượt xem
Kỹ thuật biến đổi Cauchy ngược hướng  và ứng dụng
Kỹ thuật biến đổi Cauchy ngược hướng và ứng dụng
Bất đẳng thức trong chương trình Toán phổ thông là một dạng toán hay và khó. Các bài tập chứng minh BĐT hoặc tìm GTNN , GTLN thường là bài cuối...
12.141 Lượt xem
Ứng dụng nguyên lý Dirichlet trong giải toán tổ hợp
Ứng dụng nguyên lý Dirichlet trong giải toán tổ hợp
Nguyên lí Dirichlet(Gustav Lejeuve Dirichlet) khá đơn đơn giản nhưng nó là một công cụ hết sức có hiệu quả dùng để chứng mình nhiều kết quả sâu sắc...
12.073 Lượt xem
Chuyên đề nâng cao: Tìm giá trị nhỏ nhất, lớn nhất của biểu thức
Chuyên đề nâng cao: Tìm giá trị nhỏ nhất, lớn nhất của biểu thức
Đối với dạng toán này, rất nhiều học sinh nhất là ở bậc THCS khi gặp còn bỡ ngỡ và lúng túng vì trong chương trình SGK chưa đề cập nhiều về cách giải....
12.063 Lượt xem
Một số phương pháp tính tổng dành cho học sinh giỏi lớp 6 - 7
Một số phương pháp tính tổng dành cho học sinh giỏi lớp 6 - 7
Để làm được phần này học sinh cần nắm vững các kiến thức cơ bản, quy tắc về dấu, nhân chia lũy thừa, quy đồng mẫu số, quy đồng tử số(ít gặp)…Trong các...
12.273 Lượt xem
Sử dụng phương pháp Hệ số bất định để giải một số bài toán bất đẳng thức
Sử dụng phương pháp Hệ số bất định để giải một số bài toán bất đẳng thức
Trở lại với bài toán của GS. Nguyễn Văn Mậu đưa ra trong mục 8: Phương pháp tam thức bậc 2, bài toán 8.1(tam thức bậc 2 định hướng) tại seminar Hội...
12.040 Lượt xem