Về cách tuyển chọn đội và những điều cần ghi nhớ để giành chiến thắng trong các kỳ Olympic, thầy Kirill Sukhov — giáo viên Trường chuyên Lý - Toán số 239, đồng thời là huấn luyện viên trưởng đội tuyển toán học học sinh Nga — đã chia sẻ như sau.
Tuyển chọn nhiều vòng
— Thầy trở thành huấn luyện viên đội tuyển quốc gia như thế nào?
Câu chuyện khá đơn giản. Từ năm 2012, tôi đã tham gia vào việc huấn luyện: đến các trại hè và trại đông, hướng dẫn các câu lạc bộ toán ở Saint Petersburg. Vào khoảng năm 2017, kết quả của đội tuyển sa sút rõ rệt. Tôi được đề nghị đảm nhiệm vị trí huấn luyện viên trưởng và đã đồng ý.
Khi đó, các em được đào tạo theo một hệ thống đơn giản tồn tại từ cuối những năm 1990. Đã đến lúc cần xem xét lại, trước hết là quy trình tuyển chọn đội tuyển Olympic quốc tế. Trước đây, học sinh chỉ cần thể hiện tốt ở ba cuộc thi là có thể vào đội tuyển quốc tế.
Chúng tôi đã mở rộng quy trình chọn lọc lên bảy sự kiện, đồng thời tổ chức thêm các buổi học bổ sung. Nhờ đó, việc chuẩn bị trở nên bài bản hơn, buộc học sinh phải liên tục làm việc và tiến bộ. Nếu học sinh không sẵn sàng cho điều này, hệ thống sẽ nhanh chóng loại em ấy.
Huấn luyện viên đội tuyển IMO của Nga: Kirill Sukhov
— Thầy có thể nói rõ hơn về các giai đoạn tuyển chọn không?
Việc tuyển chọn bắt đầu sau vòng chung kết Olympic Toán học Toàn Nga (Vseros) vào tháng 4.
40 học sinh lớp 9–10 đứng đầu được mời đến trại huấn luyện tháng 5, cùng với 15 ứng viên lớp 11. Tổng cộng có khoảng 95 học sinh, và từ đó chúng tôi chọn hơn 40 em để tham gia Trường Hè Toán học vào tháng 6.
Trong suốt 30 buổi học (mỗi buổi khoảng 4 giờ), các em học chuyên sâu và làm bài thi chọn lọc.
30 em xuất sắc nhất sẽ được mời tới các trại huấn luyện mùa thu (tháng 10) và mùa đông (tháng 1). Sau đó, khoảng 15 học sinh được giữ lại làm ứng viên đội tuyển chính thức.
Các em sẽ thi ở Olympic Romania Master of Mathematics (RMM) vào tháng 2, rồi Vseros vào tháng 4.
Cuối cùng, trong trại tháng 5, huấn luyện viên chọn ra 6 học sinh xuất sắc nhất vào đội tuyển quốc gia.
Điểm số được tính từ ba trại (tháng 10, tháng 1, tháng 5) và hai kỳ thi (RMM và Vseros). Ai có kết quả tốt nhất trong năm sự kiện này sẽ được chọn.
Như vậy, học sinh phải thi và tập luyện quanh năm, không có cảm giác “tới lúc nào đó mới bị loại”.
Chính hệ thống này đã mang lại kết quả ổn định và cao: nhiều năm liền, học sinh Nga luôn trong nhóm dẫn đầu thế giới.
Tôi luôn nhấn mạnh rằng mọi học sinh tham gia tuyển chọn đều góp phần vào thành công chung — dù không được vào đội, nhưng họ tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy các bạn khác tiến lên.
“RMM là giải vô địch của các giải vô địch”
— Tại sao kỳ thi Romania Master of Mathematics lại được xem như “Champions League” của thế giới toán học?
Bởi vì tại Olympic quốc tế có học sinh đến từ khoảng 100 quốc gia, và không phải ai cũng có trình độ như nhau.
Trong khi đó, RMM chỉ mời khoảng 20 đội mạnh nhất dựa trên kết quả của kỳ thi quốc tế trước đó.
Vì vậy, cạnh tranh khốc liệt hơn, đề thi cũng khó hơn ở nhiều phần.
Trong giới toán học, huy chương vàng RMM được đánh giá ngang tầm với huy chương vàng Olympic quốc tế.
“Trẻ em không nên trở thành người chơi đa nhạc cụ trong Olympic”
— Muốn đạt kết quả cao trong Olympic Toán, cần nhớ điều gì?
Cần hai điều:
Không phạm sai lầm ngu ngốc khi giải bài, vận dụng kiến thức tốt nhất.
Tập trung tuyệt đối vào mục tiêu. Không để tâm trí bị phân tán.
Kiến thức toán học, kết hợp với tự kiểm soát và một chút may mắn, sẽ mang lại thành công.
— Có thể học được khả năng tự kiểm soát không?
Chắc chắn là có. Khi học sinh liên tục tham dự nhiều kỳ thi, em ấy học được cách phản tỉnh và phân tích sai sót.
Nếu từng thất bại ở một vòng nhưng sau đó vẫn được chọn, nghĩa là em ấy đã biết cách kiểm soát bản thân và khắc phục lỗi lầm.
— Tham gia Olympic có khi nào gây hại cho học sinh không?
Giống như mọi việc khác, cần biết giới hạn.
Theo tôi, tổ chức Olympic cho học sinh tiểu học là vượt quá giới hạn — tốt hơn nên chỉ là “ngày hội toán học”, khơi gợi hứng thú chứ không nên biến thành cuộc thi phân hạng thắng thua, vì điều đó giết chết niềm vui học toán.
Một sai lầm khác là khi học sinh giỏi bị kéo vào mọi kỳ thi Olympic: toán, lý, hóa, ngữ văn…
Theo tôi, tốt hơn nên chọn một lĩnh vực duy nhất để tập trung.
Học sinh trong hệ thống tuyển chọn Olympic Toán quốc tế của Nga không có thời gian cho các môn khác, và điều đó hoàn toàn đúng đắn — đến lúc nào đó, các em phải lựa chọn con đường riêng.
Con đường học toán lý tưởng
— Vậy theo thầy, lộ trình học toán lý tưởng cho học sinh nhỏ tuổi là gì?
Ở bậc tiểu học, nên để các em quan tâm tự nhiên, giải đố, chơi trò toán học, chứ chưa cần học quá nghiêm túc.
Đến THCS, các em có thể tham gia câu lạc bộ toán để hiểu mình có thích hay không.
Tới lớp 8, cần quyết định rõ ràng: có sẵn sàng theo đuổi con đường Olympic không.
Tôi thường ví: trước đó là môn thể dục, còn bây giờ là thể thao chuyên nghiệp.
“Vừa là nhà toán học, vừa là con người”
— Thầy từng nói rằng ai cũng nên thử giải toán. Vì sao vậy?
Tôi nghĩ mỗi người nên thử sức với âm nhạc, hội họa và toán học.
Nếu thích, đó có thể trở thành niềm đam mê giúp phát triển bản thân.
Còn nếu không thử, ta sẽ không bao giờ biết mình có thể yêu thích điều gì.
— Thầy bắt đầu yêu thích toán từ khi nào?
Từ lớp 5. Tôi tình cờ tham gia một câu lạc bộ toán, rồi đến câu lạc bộ khác, và mọi thứ dần cuốn tôi vào mà không có áp lực từ cha mẹ hay thầy cô.
— Thầy từng định hướng sự nghiệp khác không?
Ban đầu tôi muốn trở thành nhà toán học nghiên cứu, nhưng rồi nhận ra mình thích chia sẻ kiến thức hơn là chứng minh định lý.
Trong giảng dạy, kết quả công việc thấy rõ hơn, còn trong nghiên cứu, đôi khi bài viết của bạn chẳng ai đọc, điều đó khiến tôi nản lòng.
— Toán học có giúp ích gì trong đời sống không?
Có. Hiểu biết toán học giúp ta nhanh chóng phân tích tình huống lạ.
Trong Olympic, học sinh luôn đối mặt với vấn đề mới, buộc phải tìm lời giải.
Những kỹ năng ấy giúp giải quyết vấn đề trong cuộc sống: nhà toán học sẽ đánh giá tình hình, lập mô hình và tìm kết quả.
Nhưng cũng không nên toán học hóa mọi thứ — đặc biệt là các mối quan hệ giữa người với người, vì chúng ít khi tuân theo lý trí.
Do đó, điều quan trọng là vừa là nhà toán học, vừa là con người.
— Làm sao để khiến toán học trở nên phổ biến và bớt “đáng sợ”?
Sai lầm lớn nhất là học sinh thường ghét môn toán vì ghét thầy cô dạy toán.
Nếu giáo viên không quá tải, có thu nhập xứng đáng và cuộc sống thú vị, họ sẽ yêu nghề hơn và truyền cảm hứng cho học sinh, thay vì chỉ giao bài tập khô khan.
Còn làm thế nào để đạt được điều đó — tôi, thật lòng, chưa biết.
Bạn có thể thử sức mình trong các bài toán tại Sirius.Courses — trường học trực tuyến mở các khóa học về đại số, tổ hợp, hình học và toán cao cấp. Hãy chọn khóa học bạn yêu thích và đắm chìm vào thế giới toán học.
Nguyễn Kim Sổ (tổng hợp)
Hội Toán học Việt Nam
Nguồn: https://vk.com/@sirius.courses-trener-shkolnoi-sbornoi-rossii-po-matematike-kirill-suhov-es